User talk:Zangsithuantak

Page contents not supported in other languages.
From Wikipedia, the free encyclopedia

This is an old revision of this page, as edited by Zangsithuantak (talk | contribs) at 04:22, 22 September 2008 (→‎Headline text). The present address (URL) is a permanent link to this revision, which may differ significantly from the current revision.

Headline text

Hony. Captain Pau Chin ,K.S.M .,T.D.M.,Jangi-inam,O.B A ma son a tang thu (compiled by Mr.E. Pau Za Kam )

PART - I Thu pat na ; (1) TONG SEAL TUU pa HANG SUANG ii tapa no bel kei ma Pau Chin inah lei tung mi a ka pian hun leh ka khua heak zawk teng a ka ngam tat na teng ka tep teh na a nuai a ka at bang teng a hi hi. Topa pathian ii lei tung mi a -hong pian sak na ni hong piak sia a Kham tung mi in lai nei ngawl a hi kom ka pian ni , ka pian tha , ka pian kum ki he ngawl hi. A hi zong in ka khan kum ka heak na pan in ah ,Sizang kual sung ah khat vei sunphuk natna hong piang a, mihing tam pi in ah natna, thihna thuak hi,ki ci hi. Tua hun lai tak sia ka pian zawh kum khat ka phaak lai tak a hi sia ka U Thuam Hang in ah hong son hi. Tua pan ki pan tu 1962 kum dong ka pian zo po kum 78 pha tu ki sep khi hi.

(2) Ta ciang ka pian zawh kum 6 ka phaak lai tak in ah ka Pa Hang Suang in lei tung a nu sia hi. Ka pa hong nu siat pan ki pan ka nu Hau Cing leh ka U Thuam Hang ii kaang pan -ah khang khi hi. Ciim na leh Thiam na te ka hun taw ki sai ngawl a hi kom in son tham man nga ngawl khi hi. Kei ma ii private a ka sin Kawl lai leh Kawl kam , Hindustani kam a khom he khi hi. English kam (lower standard for Indian Officers) onga -zangh thei khi hi.

(3) KUMPI NAAH KA SEP NA

           (a)  Kumpi naah ka sep a ki pat na 1907  kum September 1  ni in Tedim ah Palik tha sum Rs 14/- ne in ka tum hi. Tha 6 bang thuangsiat ka sin zawh ciang inah Palik Kat Lai-at (Police Station Clerk) in ka om hi. Kum 2 leh tha 6 zawh ciang  Kumpi te in ah India mihing ngal sim tu hong kuan pui te kim khat cia sak nuam uh a hi ciang , Chin Hills battalion , Burma Military Police hong phuan- a, Falam Head quarters ah a om tu in Siyin mihing ngalkap tu in ah (Half Company) hong khawm a , tua sung a 1909 kum December tha 26 ni in,
        (b) tha sum Rs 30/- ne tu in First Grade Havildar zaah tawh ka na tum hi.Kum nga zawh ciang 1914 kum pan in Company pay Havildar  tavuan naah ka seam hi. 

(4) Kum 1916 October 1 ni in tha khat tha sum Rs 50/- ne second Grade Jemadar hong suak sak hi. Jemadar ka suah ciang , Siyin ngalkap Pioneer na seam te uk tu in Tedim Post ah hong om sak hi.Tedim ah ka om tha 2 bang zawk 1917 kum ciang ,Haka mihing te in ah Kumpi te a do ki pan ahikom Haka ngam ah ngal sim na ah a pai tu in Falam ka B.C zum pan thik khau tawh hong sam -a, Falam ka zuan suk hi.

(5) Falam pan Siyin mi tawm leh Gurkha mi tawm a ki ngawm 50 (sawm nga) tawh 1917 kum January 1 ni in Column Duty in ka kuan suk a, Gurkha Post (settlement) (Caw Buk) ka suan phot uh hi. Gurkha Post pan a zing ciang ding kik sia ni khat ka pai uh ciang Aizawl Battalian te Gurkha mi Company khat leh a lang tawh ka kingawm uh hi. Tua Aizawl Battalian Gurkha mi te sia Falam pan-ah ko mai- a pai masa sia Sakta Khua mi te tawh na kinang -a, maisang phul ngam ngawl , koma hong ngaak-a duisung ah om a hi uh hi.

(6) Koma tawh kop a mai sang a pai sia Sakta khua pan ki pan khua 8 ka simh zawh uh ciang Hnaring khua ka theng uh hi. Hnaring khua ah ni 7 ka taam sungah Second Grade Subedar thasum Rs100/- ne hong suak sakna Falam pan limlangh tawh hong zasak hi. Ka nasepna sia Sakta khua pan kipan ka pai uh theam po ah , kei sia advance Guard Commander veu in Column mai -ah hong pai sak hi.

     Thang Aw khua ka sim ni un-ngal panga to sia ka nung sang pan ngal te in hong theam sia , a khuasuan nging ka zaak ciang thakhat -in ka nunglelam kiheak a kap pai hibaleng ka thibin tuun laizang pan hong kaptham tu a hong tuung sia, kilumheak man kahikom ka lenuai veisang letmat 2 a thautang lei sunga tum-a thihkhil khi hi.

Taciang tua column sunga ka kuan lam leh ka ciah lam uh keima lampuina sunga, ngal luang 4(li) kithat hi. Tabanga Column sunga ngim le kham thuak-a naah ka sep hong mu tawntung sia Aizawl Battalion pan hong kuan Column Commander Capt.Falkland hi-a, Topa Pathian hong he suak naleh ama ii hong recommend na tawh,7.kum 1920 November 1 ni ciangin tha khat Rs.10 veu ih a zui minphatna Jangi-inam leh certificate hong nga sak hi. 8.kum 1921 January 1 ni ciangin T.D.M leh K.P.M. a nam 2 kop in India Ngam buppi hong uk, Viceroy&Governor- General in hong pia laleau hi. T.D.M. sia kawl kam hi a “Thuyeigaung ngwe-Dah-yah Min” ci hi. K.P.M. sia Mang kam hi a, “king’s police Medal” ci hi.

	(7) Kum 1920 November 1 ni ciang in tha khat Rs10 veu ih a zui min phat na Jangi-inam leh Certificate hong nga sak hi.

(8) Kum 1921 January 1 ni ciang in T.D.M leh K.P.M a nam ni kop in India Ngam buppi hong uk , Viceroy &Governor -General in hong pia laleu hi. T.D.M sia kawl kam hi a, “Thuyei gaung ngwe-Dah-yah -min” ci hi. K.P.M sia mang kam hi a, “King’s Police Medal” ci hi. Hi K.P.M sia kum 1930 kum ciang in tha khat Rs 25/- in zui sak hi. Hong piak phit 1921 January 1 pan sim kum sawm dong sum (Allowance) in zui ngawl hi. (9) Kum 1922 ciang First Grade Subedar tha khat Rs 150/- ne ka suak hi. Kum 2 ciang in Rs10/- veu “increment” a khang in hong pia uh ahikom 1925 Kum ciang in tha khat tha sum Rs 170/- ne ka suak hi. (10) Kum 1925 ciang in a min Naga a ki ci Tangkun (Tangkhul) Zo mite in ah Kum pi te uk sung Hin Suum khua mi 2 that ahikom Yazaking khua leh Huai kum khua sim inah Chin Hills Bn . ngalkap 100 leh Column Commander Captain A.C.More tawh Homalin vuandok Mr. Mitchell tawh kuan to sia tua khua ni te ka sim tham uh hi.

              Tua tung in Huai Kum khua hausa pa ii tapa leh ngal sung ah a hang bel a, a son pasal khat tawh luang (2) ka that uh hi. Tua Column sunga  keima lampui na tawh na sep a thiang tho a ki zo lei ahikom Column commander pa  leh Homalin Vuandok pa Mr. Mitchell sia lungdam mama lei ahikom Subedar -major ka suah na tu leh O.B.I ka nga na tu in kumpi te tung ah hong Recommend hi. Kumpi te inah tu lai tah lei- awng mun om ngawl lai hi ,ci-in kum 1927 January 1 ciang Rangoon ah om Kawl ngam Governor pa in BU NAM khat leh (certificate) hong pia hi. 

(11) Kum 1928 April 1 ciang Subedar-Major hong suak sak hi. (12) Kum 1935 May 6 ni in Mangkang kumpi pa maan’ zawk kum 25 acin’ lung dam puai a vawt na sung a hawm uh “His Majesty King Emperor’s Silver Jubilee Medal” hong pia hi. (13) Kum 1937 May 17 ni in Mangkang Kumpi thak “His Majesty King George VI” Kumpi lukhu a ki khuksak pawi “His Majesty’s Coronation Medal” khat hong pia la leu hi. (14) Kum 1938 March 1 ni in thasum Rs 300 /- neak na Gazetted Rank ahi Naib Commandant zaah hong nga sak hi. Zo mi Gazetted Officer masabel ka suak hi. (15) Kum 1938 June 9 ciang Kawlngam Governor po inah K.S.M min phat na Kham khingui thung bang Kuah tu khat hong pia hi. Hi sia kawl kam hi a, “Kyettayesaung Shwezalwe - yah min” a ci na hi. (Hi sia sa Medal hi ngawl a “Title” hi-a , kawl te min tawh a piak uh ,min phat na lian bel a hi hi.Ei zomi te sung pan Kamhau Chief Hau Chin Khup le Tashon Chief Van Hmung in nga ngei bek hi. ) (16) Kum 1939 June tha ni (1) ni in ka pian kum 55 cing zo a hi ciang Superannuation Pension in tua ni pan ka na ciah hi.


PART -II

TIDDIM GOVERNMENT BUILDINGS RESERVED AREA SUNG INN KA SAK NA THU

(17) 1934 kum sung in , Khamtung ngam uk Mangpi pa (D.C) Col. L.E.L.Burne, I.A . C.I.E,C.B.E.,in hong sam a, thu hong son pui na pan , “Kei pension cia nai zo khi hi.Kumpi te in nong huuh na te lungdam lak na in min phat na zong tamma hong pia zo hi na veh, keima aituam mama zong in nong huuh na ka lungdam lak na in letsong khat hong pia nuam khi hi. Nang zong na kum haam zo a, na pension ciah tu hun sia ngei nawn ngawl hi. Na pension cia ciang in khuano sunga khuahausa te khutnuai -a na om tu hong awi ngawl het khi hi. Tua ahikom in, Tiddim khua ah tha khat in Rs.250/- ne tu in “Honorary Magistrate” ( thu khen mang) na sep tu dei khi hi. Koma Ulian te teng ka vek pi in to khawm in ki kum zo khu hi. Tua ahi ciang , Tedim khua sung Kumpi inn bek a sak na tu lei tangh a ki hoai te sung ah Vuandokpa in ki lawm a sak na bel inn mun khat hong pia tu hi. Tuak inn mun ah, kumpi te inn inn tawh a pung a ki bang in taih inn khat sa tu ni hi. Na uuk suang haal natu zong, vuandokpa inn hui thinghak te tawh a ki nai na mun khat ah haal sak tu ni hi. A haal na tu a ki sam tu thing te thing hak sung pan ma tom thei tu ni hi. Na pension cia tiang , keima ciah ma in tua inn sia man thei leh teh hong awi khi hi” hong ci. Ngunkhawm (kalewa) khua sung a a teang Punjabi mi khat zong Kumpi deina theam po ah hong huu ka kawi tawntung a hiciang ,lung dam ko na in “Honorary Magistrate”zaah pia in tha khat in tha sum Rs. 250/- veu ki pia hi” ci in hong son. “Ta bang in nong dei sak na uh om a hi leh ka lung dam mama hi. Ka inn sak tu ka na vai hawm tu hi” ci in lung dam in ka na ki khen uh hi.Tasia hu in , Tedim ah 1935 kum sung teng in inn khat ka na sa hi.

                           Nih (2) Vei Kumpi Na Seam ka Suah Na
  

(18) Pension in ka cia zawh inn-a ka om sung in kumpi te inah Tedim ngam sung a teang Siyin,

Sukte,leh Kamhau mi ngalkap a thak a laak tute vai hawm pui tu inah Kamhau ukpi Hau Cin Khup tapa Chief Pum Za Mang leh kei sia , Governor’s Executive Council ,Defence Department Advisory Committee Member tu in hong khant uh a hi ciang , 1940 kum July tha ki pat sawng in ngaalkap laakna tu vai kumpi te taw vaihawm khawm tu in sam-a ,Chief Pum Za Mang tawh Rangoon ah ka tuak suk uh hi. 

Rangoon ka taam sung ah Burma Frontier Forces teng a uk Ngaalkap Menzipa inah a tawmbel in tha 6 sung ka Battalian lui-ah ka tum kik na tu in hong dei na thu hong son pui hi.Tabang huuh hong nget ciang in , “Kumpi te huuh kik in nong awi leh tha (6) dong hong huuh zo lai tu khi hi” ka ci hi. Rangoon pan ka ciah kik Kawlpi (Kalemyo) ka thet ciang , ka Battalian ah ka tum kik natu ka Battalian Commandant ,Chin Hills Bn.,B.F.F. Falam pan thikkau hong sat sia nga pai ka hi ciang , inn ka thet zawk ni(1) bek tam in, Falam zuan tu in ka ding kik pai hi. (19) Kum 1940 August (7) ni in ka Battalian lui ah Naib Commandant zaah ma in hong tum sak kik uh hi. Rangoon ah ka pai lam leh ka cia kik lam ni 27 a pha hi. Tua ni 27 sungah meileang , teambaw ka to na te First Class veu hong nga sak hi. Sum zong Kumpi na seam te “On Duty” in khual a haw uh ciang a ki piak uh bangma in ka D.A . tu zong in Rs.500/- vaal hong nga sak hi. Taciang , ka Battalian sung tha (6) seam kik tu a ka tum kik hi veh, tua tha 6 zong cing ngawl lai in, Kumpi te in tha (8) ka sep kik na tu in Rangoon pan in thu hong pia laleu hi. Tuulmaw mama ki sa in tha (2) khang khan to uh ahiciang , tha (8) dong seam hi ka ve tong ,ci in kam tam ngawl in ka na om le , tha (8) cin ma in kum (2) dong ka sep na tu in thu hong theng sak laleau hi. Tabang thu hong thet ciang, ka B.C .(Battalian Commandant ) mun ah “Ka pension Kumpi te in hong khang sak tu ahiba leh kum (2) seam zo nawn ngawl tu khi hi.Ka khan leh haam zo ,ka thah ka ngal le ki tung nawn bo” ka ci hi. Ka B.C. Pa in , “Na pension khan na tu huvau thin toi heak in.Kum(2) na sep lai na tu sia nang nget hi ngawl -a , Kumpi thu a hong khant uh a hi ciang “Full pension”nga tu ni hi.” hong ci. Ka pension vai sia ta bang in a tum dang ma in hong tuat sak tu uh ahuleh tua kum (2) sung vei kenkon in seam hi ka veh tong -ci in ka na om leh , kum 2 zong cing man ngawl in Japan te in hong sim to pai-a ,ngaal bo dong kum(5) leh tha (8) ngaal sim in ngim na lian pi thuak in ka na diang hi.Kumpi te zong in ka ngim na ka kham na te hong tep te sak a, (20) Kum 1944 July tha sung ah Kawlngam Governor pa in min phat na tak ma “Order of Burma” hong nga sak hi. Hi Tazik sia ,ka nun tak sung teng ni sim in Rs 1/- veu ka thuk thei na tu Minphat na Tazik hi-a, koma Chin Hills Battalian sung Subedar-major zaah a pu ngei Gurkha te Chandar Bahadur ,Garwhali te Jagatchand , sizang mi Ngin Zam tu teng in hong nga sak a , Kawlngam Governor a thak in hong tum Major-General Sir Huber Rance in kudai in hong aw sak nuam a hi kom,1946 July tha sung ah Bo Ngin Zam tawh Rangoon ah ka pai suk khawm uh hi. Hi minphat na hong piak 1944 July tha pan ki pan ,ka zaah uh zong hong khan to a Honarary Captain zaah ka nga uh hi.Tha sum zong tha khat in Rs.500/- hong pia uh hi. (21) 1946 kum April tha ni 1 ni pan in a 2 vei na Pension in ka na ciah hi.British Army Rank ahi Captain sia ka nga le ka Pension ciah kik kum (1) bang ki hal man bek a hi bang ma , Captain pension ka saan’na tu ki kup huntu om ngawl a Kawl ngam Independence i nga na tu vai mama a hi kom in , Naib Commandant zaah tawh ka saan’ ka pension lui sia ma ka na nga bek hi. Ka B.C pa ih hong cih bang in “Full pension” hong pia hi leh ,pension ka tuak lai tak ka tha sum saan’ za a bup in hong piak tu uh hi tuak hil. Ahizong ,Mangkang Kumpi te zong a zum uh kho zo nawn ngawl a , hong nu sia va neal uh a hi ciang , amate ciah ma in ka phul kik tu sia khiak na nei ka sa bua hi.

PART-III Kawl Ngam Independent Nga Na Tu Vai Hawm Na

(22) Kawlngam Suatak i nga natu in kawlngam sung a teang minam theam po a hi zong , ki pawl na tatuam a nei te a hi zongin, a dei na uh babang in thu a pualaak thei na tu in 1947 kum Febuary tha sung ah Shan ngam , Panglong khua ah Mangkang Kumpi tein “Frontier Areas Enquiry Commission” hong phuan -a ,ei Zomi te zong Falam Mangpi pa i a teal ukpi te kusale tu in mihing 3,Chief Hlur Hmung (Falam), Chief Kio Mang(Haka) , le Chief Thawng Za Khup (Tiddim) teng leh Taangpi nautaang te kusale tuin mihing teal Mr.Vum Kho Hau sia khamtung (Chin Hills Representative) te thu a son tu in ki pai sak hi.Kei zong Khamtung Zomi te ngaalkap a cia sate i kusale tu in hong pai sak hi.

	Kei zong deina leh ngaisut na a pualaak tu in hun khat hong pia a, tua lai tak Commission thukan

te sia Mangkang Kumpi te kusale in Mr.D.R.William Rees , Kawl Kumpi te kusale in U Tin Tut leh AFPFL(Pha-sah-Pah-lah) kusale in U Khin Maung Gale , Zomi le mualtung mi teng i Kusale Mr.Vum Kho Hau -tu teng. Kei ka thin toi bel sia kawl ngam sua tak na nga leang, Kawl Kumpi te in Mangkang te i hong piak pension te piak lai tu in tavuan a khaan ngam tu ziam? cih khat le tua hun lai in sangpatang te in Manglai bebek in lai sin uh ahiciang , Kawl kumpi in Manglai sia tha khat thu in phiat in ,kawllai sin tu hong suah leh- Zomi kawl lai le Kawlkam a za ngei ngawl te a tu in bang bang hong vai hawm sak tu ziam -ci thu a hi hi. Pension tawh ki sai in U Tin Tut hong zo kik na sia ka lung kim mama hi. Hih bang in hong ci hi:Na pension hu vau in na pa tau mama heak in. Ei kumpi nah a seam te ih tha sum le pension i nga te sia mangkang te in a mate nei sa sung pan hong piak om ngawl het hi.Ei ma nei sa teng a ma te ngam vive a puak siat -a ,a ma te Kawl ngam a om teng le kawlmi kumpinu na seam in a nung ta te tha sum tu le pension tu in tawm no a puak mong uh sung pan hong zeak kik hi bek hi. Kawl ngam ei ma le ei ma ki uk in ei ma nei sa ei ma dei bang in i zeak thei ni ciang in , tu a sang in a thanop huai zaw in tha sum le pension zong i ki pia tu hi” - hong ci a hi ciang , kei pension huvau thin nop ngawl na te Kawl ngam suatak na a nga zawk ciang kawl kumpi mun ah pualaak thei tu ka hi ciang ,ka lung kim , ka lung dam ci in tuak pan in ka na ciah to kik hi. (23) Kawl ngam suatak na i nga zawk kum 4 bang ciang in Kawl ngam Vuanzichuk masabel U Nu zong Kham tung ngam a vil to tu in hong pai a, Sizang mi te tawh ki mu nuam in Thuklai ah zin hong tung hi. Tua lai in tawm vei ka to khop na uh a, thu ko nop na nei ziam ,ci in hong dongh a, ka pension taw ki sai in ka B.C . pa pau na leh Pang long ah thu kan in hong pai lai U Tin Tut i pau na teng tawm ka son pui hi. U Nu in “Hun na nei po ciang Rangoon a hong haw suk tan. Rangoon pan in lawm te tawh ki kum in thu sat sat na khat i nei tu hi”,ci in hong vai tha. Kei zong hun phah ngah ka ki sak ciang Rangoon a ka na tuak suk hi. Ka vai sia na sia tak ma in hong thin toi pui a , ni 3 sung sit set Finance Minister pa tawh ki kum in,thu khen sat na a nei thei na tu a na han ciam hi. Tua hun in Parliament ki khop na te sung ah Kumpi na seam te tha sum le pension vai sia bang ma thu ki kup na om ngei ngawl lai a hi ciang a lung uh mang mama hi tuak . Mang kang kumpi te ih pension piak na Upade teng a phet uh ciang , “Compassionate emuneration”ci in kum pi te vai in hak sat na le sup na a thuak te tung ah “ki khaw ngai pui na siat bat natu” ci sia si san in, ngaal sung kum(5) leh tha (8) ka sep kik teng sia kum (6) in hong tuat sak , siat bat na sum kum khat ciang Rs.2000 nung in kum (6) a tu Rs 12000/- a lom in hong pia uh hi.A ma te aa naa nei zaza tawh a suak thei bel tu in hong vai hawm sak uh ahikom in Kawl Kumpi tung ah ka lung dam ma ma in , inn ka na zuan kik hi.

PART-IV

PATHIAN HONG HE SUAK NA TAW NGAM BUP ATU KA VAI HAWM NA

(24) Kum 1907 pan ki pan 1939 May 31 ni dong kum 32 sung -a ka vai hawm na khat pan inah , Kumpi naah ka sep sung Kham tung mi ngalkap te inah kum1910 pan ki pan Chin Hills Battalian , Burma Military Police (Kumpi ngalkap) sunga tum tek a hi uh hang in Ration nga ngei ngawl a, Coffee shop pan amate sum tawh a lei tawm veu ne sak uh hi. Tua huuh in ngalkap nasep na tam ma ki suang sam tuam mama a, ngalkap te zong a hunlap in na sep a ki pat thei ngawl ciang , an ngawl in ngil kial in a om uh hun uh zong om bul hi. Tua hun in, kum 1919 kum in ngalkap te Free Ration hong piak na tuin ka seau sak hi. Ngalkap mang te zong in ka nget na te hong pan pui tek uh a hi ciang , Kum 1920 pan ki pan in ngalkap te mihing khat antang ip khat le ci pong khat - tha sim in hong piak sak a , amasa in a tha sum uh sung pan an man Rs. 2 /- leh pe 3 veu hong nuk phot hi. Kum 1925 ciang in Ration a cing in hong nga sak a, Ration Allowance zong Re. 1 annas 8 veu mihing khat in nga sak hi. Tua hun ciang in Khamtung Zo ngalkap te bek hi ngawl in , Kawlngam a ngal- kap Paltan a seam te zong Kawlmi , Zomi , Kachin , Kazian te zong in Ration nga sak tek pheang hi. Tua hun ka ngai sut ciang , Kei mihing sim tak ngawl pa khat hi na po veang i, Topa Pathian in Kawlngam mihing Military Police a ki ci mi theam po te a tu a dei sak na tawh ka kampau Kumpi te in hong saang sak lei hi , ci in ka ngai sut ciang , lung dam na lian bel khat hi ,ci in Topa Pathian ka phawk tawn tung hi.

ZOMI TE PIL LEH LOL KIDEM NA

(25) Ei Zomi te in taang lai pan hau le man ki dam na in , ngaal sim in sila le sal tam mat tu kidem hi. Tua baan ah , Sakap Samat zong le kidem na in a thu pi sak ma ma uh khat hi hi. Kei, Savai , Sabet tu hun tam nei man ngawl in Kumpi na seam in ka tangval no pan ma in na tum khi hi. Ahi zong , hun ka nga ciang ka khut tawh ka thah sia a nuai-a bang a hi hi.

1. Saai tang ...........................1 2. Sial (zang sial ) tang ..............1 3. Sial (zang sial )pui ................1 4. Sa zuk ..............................2 5. Ngalh ...........................2 6. Sayah .......................1 7. Vom pui ........................1 8. Sa thak ..........................2 9. Sakhi ...........................1 __________________ A ki ngawm = 29

	Kazian Sayate Sya Aung Dwe, Sya Sein Pe , Sya Maung Maung    te tawh a khan tawn tung Biakpiak na sang ah lampui in om ih veh,lai sung khum nawn ngawl hi.