Gooi: Difference between revisions

From Wikipedia, the free encyclopedia
Content deleted Content added
No edit summary
Line 17: Line 17:
* [[Bussum]]
* [[Bussum]]
* [[Naarden]]
* [[Naarden]]
* [[Laren (North Holland)|Laren]] and
* [[Laren]] and
* [[Blaricum]].
* [[Blaricum]].



Revision as of 08:00, 1 April 2008

Historische kaart

Het Gooi is the area around Hilversum. It is a slighly hilly region in the southeast corner of North Holland characterised by its green spaces, charming villages, villas and general prosperity. Het Gooi is the setting of a popular Dutch television show that focuses on the lives of four decadent women.

Name

Het Gooi is not an official region. It is conventionally referred to in Dutch as "het Gooi" or "'t Gooi", literally meaning "the Gooi". It is also sometimes referrd to as "Gooiland". In English, it is generally referred to as "Het Gooi" or "the Gooi area". The name "Gooi" is related to "gouw", the Dutch word for "gau", being an old name for a region.

Location and composition

Het Gooi is the area around Hilversum. It is located north of Utrecht, between Amersfoort and Amsterdam. The boundaries are not clearly demarcated. It is generally the area between a canal called the Gooyergracht in the province of Utrecht and the river Vecht. This lies partly in the province of Utrecht. However, the Het Gooi refers traditionally to the part of this area that lies in the province of North Holland. Often the term is used to refer just to the higher, sandy, forested part of this area, which is the northernmost point of a geological formation called the Utrecht Ridge (Utrechtse Heuvelrug).

The towns in the area include (in descending order of size):

The last two of these best retain the character of an old-style village, complete with an authentic Gooi village square.

Weesp and Eemnes are also sometimes thought to be in Het Gooi. Their inclusion means that the region extends in the west to the Amsterdam-Rijnkanaal (not just to the Vecht) and in the east to the river Eem (not just to the Gooyergracht). However, historically and geographically these towns are not really part of Het Gooi. Weesp is part of the Vechtstreek and Eemnes part of a region called Eemland. However, in recent years there has been a good deal of muncipal reorganisation and from an administrative perspective these boundaries are becoming blurred.

The "hilliness" of this area is relative. It is considered hilly because the rest of the countryside is flat and below sea level. The highest point in Het Gooi is Tafelberg (36.4 m above sea level), which is located halfway between Blaricum and Huizen.

To the north of Het Gooi there are two bodies of water called the Gooimeer and the IJmeer, which are southern extension of the IJsselmeer. To the southwest there is a lake system called the Loosdrechtseplassen. Pasture land called the Utrechtse weilanden lies to the south. To the southeast there is a wooded area in the province of Utrecht called the Maartensdijksebos. Eemland in the province of Utrecht lies to the east.

Two motorways run through Het Gooi: the A1 runs east and west; the A27 runs north and south. The railway running from Utrecht to Amsterdam via Hilversum runs through the area. Other train lines are the Amsterdam-Amersfoort line and a line called the "Gooiboog", which runs from Almere to Bussum and further.

Landscape

Landschappelijk is het Gooi vrij uniek. De streek bezit een hoge zandrug in een verder vlak landschap aan oost- en westzijde, met meest weilanden. De vele overgangen van hoog naar laag, en van droog naar nat zijn belangrijk voor veel dieren en planten. Het hedendaagse Gooi was destijds omringd met verraderlijke hoog- en laagveengebieden die een natuurlijke grens vormden en het Gooi isoleerden van de Utrechtse gebieden in het zuiden, die langs de Vecht in het westen en langs de Eem in het oosten. Het Gooi biedt zo een grote variatie in landschapstypen met wateren aan de randen, gevoed door kwelwater van de hoge zandrug. Er zijn nog loof-, naald-, gemengde bossen, heide, grasland met zanderijsloten, landgoederen en unieke restanten van engen en meenten. Veel terreinen krijgen nu rijksbescherming (Naardermeer, Goois Natuurreservaat) en vormen waardevolle buffers tussen de oprukkende bebouwing. Ook uniek voor het Gooi is het consequent omzomen van veel heidegebieden met groene bosranden tot één vrijwel onafgebroken illusielandschap dat het zicht op de bebouwing voorkomt.

People

De bevolking van het Gooi vergrijst nu relatief snel en er zijn relatief veel bejaardenhuizen. Er werd een dialect gesproken, het Goois, dat echter door de komst van de spoorlijnen en de omroep vrijwel verdwenen is.


Cultuurhistorische aspecten

Het Gooi bezit een aantal cultuurhistorische aspecten die van landelijk en soms van internationaal belang zijn:

Geschiedenis

Het hooggelegen Gooi met zijn zandbodem is één van de oudst bewoonde streken van Nederland, waarvan de prehistorische grafheuvels en vondsten uit de Hilversumcultuur getuigenis afleggen. Met de Hilversumcultuur duidt op een prehistorische cultuur uit de vroege en midden-bronstijd (1800 - 1200 v.Chr.), naar aanleiding van het aardewerk dat in Hilversum en omgeving in vooral grafheuvels is gevonden. Kenmerkend voor de Hilversumcultuur zijn eenvoudige, tonvormige en dikwandige urnen. De versiering bestaat meestal uit vinger- en nagelindrukken op de rand, gecombineerd met afdrukken van touw. Het Geologisch Museum Hofland, gelegen naast het St.-Janskerkhof, toont hiervan een aantal voorwerpen.

Water verzamelde zich op de lager gelegen plaatsen, en dat werden drinkplaatsen voor het vee. De dorpen Hilversum, Laren, Blaricum en Bussum zijn rond die drinkplaatsen ontstaan. Door de arme zandgronden was er voornamelijk schapenhouderij mogelijk, wat leidde tot wolverwerking.

Tot ongeveer 1300 stond het Gooi bekend onder de naam Nardincklant (Land van Naarden). Van 968 tot 1806 was het eigendom van de Duitse abdij van de Godgewijde Maagden van Elten, een adellijk jufferstift.

Het eerste dorp op de zandgronden van in het Gooi ontstond rond Laren, dat in 1085 een kapittel kreeg (waar nu het St.-Janskerkhof gevestigd is) en het religieuze centrum voor omliggende dorpen werd. De kerk in Laren verkreeg de status van basiliek en vandaar uit wordt de jaarlijkse St.-Jansprocessie gehouden op de feestdag van St. Jan, 24 juni. Van daaruit lopen nog steeds 'doodwegen' naar Laren. In 1285 kocht Floris V van hen het recht als landsheer op te treden. Er is veel strijd geweest tussen de graven van Holland en de bisschoppen van Utrecht over de heerschappij. Toen waren er al kerken gesticht die de naam van de voor het Gooi typerende schutspatroon St. Vitus droegen (Naarden: 2, Bussum 1, Hilversum 2, Blaricum 1).

Vóór 1300 bleef het Gooi echter voor het grootste deel onbebouwd, met alleen kleine boerengemeenschappen, die de gronden, bossen (meenten en engen) gezamenlijk gebruikten. Na 1300 ontstonden de zogenaamde erfgooiers, een voor Nederland unieke vorm van boerenzelforganisatie die het gebruiksrecht van de gronden als gemeenschappelijk beschouwde en regelde (opgeheven in 1972).

Vanaf ongeveer 1500 werd het Gooi door Amsterdam gebruikt voor zandwinning voor de stadsuitbreidingen, waarvoor een aantal vaarten werden gegraven ('s Graveland, Naarden, Bussum). In de 17de eeuw bereikte dit een hoogtepunt. Het daaruit ontstane kanalenstelsel hielp de economische ontwikkelingen van het Gooi, onder meer door de komst van regelmatige trekschuitendiensten.

In Hilversum ontwikkelde zich een wol- en textielindustrie vanaf de 16de eeuw, waardoor het dorp sneller groeide dan de andere dorpen en zelfs de stad Naarden voorbijstreefde. In die tijd begon ook de zandwinning voor de uitbreidingen van Amsterdam, en de vestiging van royale buitenhuizen van rijke Amsterdammers. Een voorbeeld hiervan is de Bussumse wijk 't Spiegel.

Door de komst van de Nederlandse Seintoestellen Fabriek ontwikkelde zich in het Gooi de omroep, aanvankelijk alleen in Hilversum, maar gaandeweg ook in Bussum (eerste tv-uitzendingen, kantoor MTV), Naarden (o.m. Classic FM), Laren (Talpa), Blaricum, Loosdrecht (dat historisch nooit tot het Gooi gerekend werd, maar sinds de gemeentelijke herindeling op 1 januari 2002 bij Noord-Holland hoort, onder de gemeentenaam 'Wijdemeren'). Deze omroepontwikkeling leidde ook tot de term 'Gooise matras', een aanduiding voor de overmatige promiscuïteit van sommige omroepmedewerkers.

Vervoer

De opkomst van het Gooi als vestigingsplaats voor "gegoede burgerij" hangt nauw samen met de goede bereikbaarheid van de streek vanuit Amsterdam en Utrecht. In eerste instantie per trekvaart, maar vanaf het midden van de 19e eeuw door spoorlijnen naar Amsterdam, Utrecht en het Amersfoort en verder. Vanaf de jaren '50 van de 20e eeuw zijn de snelwegen A1 en A27 aangelegd. Deze snelwegen doorsnijden belangrijke natuurgebieden, wat een belemmering vormt voor bijvoorbeeld de Ecologische hoofdstructuur. In Hilversum ligt het grootste ecoduct ter wereld over de N524 en spoorlijn Amsterdam-Hilversum.

Natuur

Van oorsprong was het Gooi bedekt met bos en op de opengelegde gronden met heide; daarvan is nog veel over (Spanderswoud, Hilversumse Heide, Hoorneboegse heide, Bussumer heide). Dit zijn nu allemaal beheerde natuurgebieden, meest onder de stichting het Goois Natuurreservaat (ook de landelijke Stichting Natuurmonumenten heeft hier zijn hoofdkantoor in 's-Graveland). De Gooise natuur heeft een belangrijke recreatieve aantrekkingskracht, ook voor het nabije Amsterdam, en heeft bijvoorbeeld geleid tot de vestiging van ongeveer 20 maneges. Het Gooi heeft ook Nederlands oudste natuurmonument, het Naardermeer, met onder andere zijn unieke kolonie zwarte aalscholvers (phalacrocorax nigra). De Loosdrechtse Plassen, volgens sommigen geen deel van het Gooi, vormen een opmerkeljk contrast met de heide en het bos. De recreatiedruk is hier echter heel groot, zodat er voor veel natuurlijke ontwikkeling geen plaats meer lijkt.

Huidige ontwikkeling

Het gebied van de gemeenten Hilversum-Bussum-Huizen is nu zeer dichtbevolkt: sinds de aanleg van de spoorlijn tussen Amsterdam en Amersfoort in 1874 hebben eerst Hilversum en Bussum, na de aanleg van de tram in 1892 ook Laren en Blaricum en tenslotte Huizen zich versneld ontwikkeld.

left|thumb|Goois landschapstype: Weitje omgeven door bebossing

Hilversum is nu de belangrijkste en grootste plaats in het Gooi, en nam die rol in de 18de eeuw van Naarden over. Het is ook het inkoopcentrum voor de Gooiers (Hilvertshof), eerst vanwege de snelle industriële ontwikkeling (textiel en tapijten), daarna wegens de vestiging van een kantongerecht, de radio- en zenderfabriek van Philips in 1918 (NSF), en de omroepen. De NSF-fabriek leidde tot de vestiging van de publieke omroep (AVRO, VARA, KRO, NCRV, NTS, NOB en andere, zoals de commerciële omroepen) die nu als enige grote bedrijfstak in Hilversum over is. Het overwegend katholieke Hilversum, met zijn rijksmonument de Sint-Vituskerk, bereikte in 1965 103.000 inwoners, maar verloor veel bedrijven en kromp aanzienlijk in bevolking: in 2006 nog maar 84.000 mensen. De plaats werd in de jaren 1990-2000 de bakermat van de politieke Leefbaren-beweging.

Naarden kreeg in 1300 stadsrechten en ontwikkelde zich als garnizoensstad met onder meer textielindustrie, mede door de wolaanvoer van de Gooise heiden. Naarden was tot de 19de eeuw een belangrijke vestingstad; de perfect gerestaureerde (1964) vesting dient nu als Nederlands Vestingmuseum. Jaarlijks vindt hier het nationale fotofestival plaats. In de Grote of St.Vituskerk vindt traditioneel op Goede Vrijdag de Matthäuspassion van Bach plaats. Historisch gezien is Naarden de enige stad in het Gooi, maar thans is de vesting Naarden eerder een exclave van de stedelijke agglomeratie Bussum-Naarden.

Laren en Blaricum waren tot omstreeks 1850 kleine, arme boerendorpen. Vanaf de komst van de stoomtram in 1882, tot omstreeks 1950, vestigden zich hier vooral beeldend kunstenaars met beroemdheden als Anton Mauve (leermeester van Vincent van Gogh), Jan Sluijters en Ferdinand Hart Nibbrig. In 1911 vestigde de Amerikaanse kunstverzamelaar William Singer zich in Laren en zijn verzameling vormde het startpunt voor het Singer Museum. Laren en Blaricum zijn nu vooral woondorpen voor tv-sterren en de nouveau riche, die in de boom van de jaren 1990-2000 snel geld hebben verdiend. Blaricum is nu volgens het CBS de 'rijkste gemeente van Nederland'. Laren is de meest vergrijsde gemeente van Nederland.

Bussum ontwikkelde zich van woondorp tot een kleine woonstad sinds het met de zustergemeente Naarden een treinstation deelt. Bussum stamt als boerendorpje ongeveer uit het jaar 1000, en ging pas groeien in de 19de eeuw, toen het vanwege de spoorlijn en de natuur voor forensen aantrekkelijk werd zich er te vestigen. Ook de schrijvers Frederik van Eeden (met zijn kolonie Walden) en Herman Gorter lieten hun oog erop vallen. Daarna werd het een echte forensengemeente zonder veel eigen bedrijvigheid en groeide het sterk. In de jaren '50 vond vanuit de Bussum de eerste openbare televisieuitzending plaats, vanuit de inmiddels afgebroken Studio Irene. Na de jaren '80 nam de groei flink af en Bussum is nu één van de meest vergrijsde gemeenten van Nederland. De agglomeratie Bussum-Naarden-Hilversumse Meent is de tweede stedelijke kern van Het Gooi, na Hilversum, maar vóór Huizen, dat er qua inwonertal niet voor onderdoet. Dat komt vooral ook door haar ligging aan de spoorlijn van Amsterdam naar Hilversum.

Huizen was vanouds een boerendorp met kaasindustrie, maar toen het in de 19e eeuw uitgroeide naar het noorden is de visserij belangrijk geweest, tot de aanleg van de Afsluitdijk. Het dorp lag aanvankelijk aan de Zuiderzee, nu aan het Gooimeer. Na de oorlog is het traditioneel protestante Huizen, mede door een grote Philipsfabriek (nu gesloten) de snelstgroeiende gemeente van Het Gooi geworden, met eveneens de snelstgroeiende bedrijfsvestiging. De bevolking groeit nog, in tegenstelling tot die van Bussum en vooral Hilversum.

Westelijk van dit gebied ligt de Vechtstreek met plaatsen als Weesp en Muiden. De fusiegemeente Wijdemeren, met plaatsen als 's-Graveland en Kortenhoef, die grotendeels uit veenweidegebied bestaat, wordt ook tot het Gooi gerekend, met name sinds de gemeentelijke herindeling.

Het Gooi in het spraakgebruik

In het algemeen spraakgebruik wordt het Gooi vereenzelvigd met de omroepwereld en met de welstand van zijn bewoners. Vanwege de veronderstelde losbandigheid van de omroepwereld heeft men het wel over de Gooise matras. In de televisieserie Gooische Vrouwen leiden vier dames een decadent bestaan. Veel Nederlanders ergeren zich aan de Gooise r, die bijvoorbeeld te horen is in de liedjes van Kinderen voor kinderen ("Een kind onduhr de evenaahr wordt latehr vaak een bedelaahr"). Als een auto niet wordt neergezet op een daarvoor bestemde plek wordt gesproken van Goois parkeren. De uitspraak van de "Gooise R" heeft echter niet met de echte dialecten die gesproken worden te maken maar is afkomstig van randstad import inwoners. In het Gooi zijn langzaam uitstervende Nedersaksische streekvarianten in plaatsen als Bussum en Laren en Blaricum aanwezig terwijl in Huizen een van de vroege Friese immigranten afstammend dialect kent wat gerekend wordt tot de Friese taalgroep.

Zie ook

Categorie:Geografie van Noord-Holland categorie:Streek in Nederland