Theatrum Chemicum

from Wikipedia, the free encyclopedia

The Theatrum Chemicum is a compilation of chemical and alchemical literature that appeared from 1602. The sixth and last volume appeared in 1661. The editor was Lazarus Zetzner , the last two volumes were published by his heirs.

Title page of the first volume in the 1659 edition

The first four volumes appeared in Oberursel in 1602 (a second edition in Strasbourg in 1613), the subsequent volumes in Strasbourg (volume 5 in 1622 and all six volumes in the edition 1659 to 1661). The printed texts are partly reprints, but partly also first prints based on manuscripts. The texts are all in Latin, the scientific language of the time. Through the reprint, the writings, which are often only published in rare book copies, were made accessible to wide circles of scholars.

History and environment

The collection had a forerunner in the collection of 10 alchemical texts that Johannes Petreius published in Nuremberg as De Alchemia in 1541 (with a second edition in 1545). The editor was a Chrysogonus Polydorus, possibly a pseudonym of Andreas Osiander . In the appendix to the book, Petreius called on Alchemists to send him texts in exchange for books and also collected other texts for publication that came to a relative, the printer Sebastian Henricpetri (Henricus Petrus) in Basel , who shared them with Guglielmo Gratorolo (1516 –1568) as Verae alchemiae artisque metallicae, citra aenigmata, doctrina published. At the time it consisted of 53 texts.

Pietro Perna expanded this to over 80 texts, which he published in several volumes from 1572 onwards. Perna also published an Artis Auriferae (1572) (with the first edition of the Turba Philosophorum ), which his son-in-law Konrad Waldkirch reprinted in Basel in 1593 (a second edition appeared in 1610). They sold their collection to Zetzner. They formed the first volumes of the Theatrum Chemicum, which in the end grew to around 200 texts.

Later projects of this kind were the Bibliotheca Chemica Curiosa by Jean-Jacques Manget (Geneva 1702), which was partly reprinted from the Theatrum Chemicum, and for the English area the Theatrum Chemicum Britannicum by Elias Ashmole from 1652. An abridged German version by C. Horlacher from the Theatrum Chemicum or the Bibliotheca Chemica Curiosa appeared in 1707. The Theatrum Chemicum was also the basis of French and English editions of collections of alchemical texts.

Another project of this kind was the German Theatrum Chemicum by the bookseller, bibliographer and publisher Friedrich Roth-Scholtz (1687–1736), which appeared in Nuremberg in three volumes from 1728 to 1732 and contained 52 tracts in German. Smaller collections were e.g. B. the popular Musaeum Hermeticum (1625, 1678).

The work is related to the efforts of various authors of the Paracelsus successor who wanted to reconcile the classical direction of alchemical metal transformation, for which important key texts are presented here, with Paracelsian alchemy. Paracelsus was less interested in metal conversion than in applications in medicine ( iatrochemistry ), represented in the introductory papers to the first volume by Thomas Muffet (writings by Paracelsus himself are not included, but were also printed by Zetzner). Robert Duval's introductory paper is a kind of early history of chemistry.

The edition of 1659–61 was in the library of Isaac Newton , who left numerous notes, especially in volumes 3 and 5.

Table of contents

The authors are named as Zetzner stated. Often, however, these are only subordinate fonts. Notes on the identity of authors are in brackets.

part 1

  • Lazarus Zetzner : ( Epistola dedicatoria ) (Introduction)
  • Elenchus auctorum et tractatuum primae partis (list of authors and table of contents)
  • Robertus Vallensis ( Robert Duval ): De veritate et antiquitate artis chemicae , p. 7
  • Libellus qui Testamentum Arnaldi a Villa Nova inscribitur , p. 28
  • Evidens et manifesta artis chemicae comprobatio. Ex Petri Apiani Antiquitatibus desumpta
  • Johannes Chrysippus Fanianus: De arte metallicae metamorphoseos ad Philoponum , p. 33
  • Johannes Chrysippus Fanianus: De jure artis alchemiae, hoc est, variorum authorum, et praesertim iurisconsultorum, judicia et responsa ad quaestionem quotidianam: An alchimia sit ars legitima , p. 48
  • Thomas Muffet : De jure et praestantia chemicorum medicamentorum. Dialogus apologeticus , p. 70
  • Epistola dedicatoria
  • Epistola ad lectorem
  • De jure et praestantia chemicorum medicamentorum. Dialogus apologeticus
  • Proemium
  • De alchemiae difficultatibus liber
  • Gerardus Dorn : Clavis totius philosophiae chemisticae per quam potissima philosophorum dicta reserantur , p. 192
  • Epistola exhortativa
  • Artis chemisticae
  • Gerardus Dorn: Speculativae philosophiae gradus septem vel decem continens, per quos ad sublimia patet aditus
  • Ad lectorem
  • De speculativa philosophia
  • Gerardus Dorn: De artificio supernaturali
  • Praefatio
  • Artificium supernaturale
  • Argumentum totius opusculi
  • Exclamatio auctoris ad Deum
  • Creatio mundi ex narratione Moysis in Genesis Physica Genesis
  • De medio spagirico dispositionis, adeptae philosophiae veram cognitionem, et lucii naturae purum conspectum (Physica Trismegisti)
  • De spagirico artificio 10. Trithemii sententia (Physica Trithemii)
  • De philosophia meditativa
  • De philosophia chemica ad meditativam comparata
  • Gerardus Dorn: De tenebris contra naturam et vita brevis , p. 457
  • De duello animi cum corpore , p. 472
  • De lapidum preciosorum structura (Gemmarum structura) , p. 485
  • Gerardus Dorn: Congeries Paracelsicae chemiae de transmutationibus metallorum , p. 491
  • Praefatio ad lectorem
  • De transmutationibus metallorum
  • Gerardus Dorn: De genealogia mineralium atque metallorum omnium (ex Paracelso ) , p. 568
  • Bernardus G. Penotus : Tractatus varii, de vera praeparatione et usu medicamentorum chemicorum , p. 592
  • Praefatio
  • De medicamentis chemicis
  • Ad lectorem
  • Opusculum
  • Annotata quaedam ex Nicolao Flamello (Summarium philosophicum)
  • Aliae quaedam annotationes ex variis autoribus , p. 754
  • Collectanea quaedam ex antiquis scriptoribus
  • Collectanea ex Democrito; ex multorum opinionibus autorum , p. 776 (from Democritus or Pseudo-Democritus)
  • Index rerum et verborum in primo tomo (index)

Volume 2

Title page volume 2
  • Elenchus auctorum et tractatuum secundae partis (list of authors and table of contents)
  • Bernard Gilles Penot : Praefatio , p. 4
  • Gaston Claveus (Gaston LeDoux de Claves): Apologia argyropoeiae et chrysopoeiae adversus Thomam Erastum , p. 6
  • Bernard Gilles Penot , Praefatio , p. 81
  • Aegidius de Vadis: Dialogus inter naturam et filium philosophiae , p. 85
  • Auctoris praefatio
  • Dialogus philosophiae
  • Tabula inserenda ante prologum lib. 12.portarum Georgii Ripley (Philosophi artem potius occultare conati sunt quam patefacere) , opposite p. 109
  • George Ripley : Duodecim portarum epitome, duobus modis concinnata , p. 109
  • Prologus
  • Duodecim portarum axiomata philosophica
  • Compendium Alberti Magni de ortu et metallorum materia, supra quam Spagyricus radicalia principia fundet , p. 123
  • Johann Isaac Hollandus : Fragmentum de lapide philosophorum , p. 126
  • Bernard Gilles Penot : Quaestiones tres de corporali Mercurio , p. 129
  • Bernard Gilles Penot: Regulae seu canones philosophici LVII , p. 133
  • Bernard Gilles Penot: Vera Mercurii ex auro vera extractio cum sua historia , p. 137
  • Chrysorrhoas, sive de arte chemica dialogus , p. 139
  • Josephus Quercetanus : Ad Jacobi Auberti Vendonis de ortu et causis metallorum contra chemicos explicationem brevis responsio , p. 150
  • John Dee : Monas hieroglyphica mathematice, magice, cabalistice, anagogiceque explicata , p. 192
  • Praefatio ad regem Maximilianum
  • Ad typographum
  • Monas hieroglyphica
  • Lorenzo Ventura: De ratione conficiendi lapidis philosophici liber , p. 215
  • Giovanni Pico della Mirandola : Opus aureum De auro tum aestimando, tum conficiendo, tum utendo, ad conjugem , p. 312
  • Roger Bacon : De alchemia libellus, cui titulum fecit, Speculum alchemiae , p. 377
  • Ricardus Anglicus : Libellus utilissimus (peri chemeias), cui titulum fecit Correctorium , p. 385
  • Libellus alius (peri chemeias) utilissimus, et rerum metallicarum cognitione refertissimus, Rosarius minor inscriptus, incerti quidem, sed harum tamen rerum non imperiti auctoris , p. 406
  • Albertus Magnus : De alchemia , p. 423
  • Giovanni Agostino Panteo : Ars et theoria transmutationis metallicae, cum Voarchadumia, proportionibus, numeris et iconibus rei accommodis illustrata , p. 459
  • Giovanni Agostino Panteo: Voarchadumia contra alchemiam ars distincta from Archemia et Sophia
  • Dedicatio
  • Auctoris intentio
  • Portio great
  • Portio secunda
  • Portio tertia
  • Index rerum et verborum secundi voluminis (index)

Volume 3

Title page volume 3, 1602

Volumes 1 to 3 from 1602 were later reprinted by Zetzner, with minor changes that only z. B. concern page numbers. In Volume 3, De magni lapidis sive benedicti compositione et operatione (Liber magiae generalis) was added later.

  • Elenchus auctorum et tractatuum tertiae partis (list of authors and table of contents)
  • Liber de magni lapidis compositione et operatione, auctore adhuc incerto sed tamen doctissimo (De alchemia incerti auctoris) , p. 5
  • De magni lapidis sive benedicti compositione et operatione aliquot capita, ex manuscriptis (possibly from Jean de Meung ), p. 53
  • Aristotle ( Pseudo-Aristotle ): De perfecto magisterio , p. 76
  • Arnaldus de Villanova : Liber perfecti magisterii, qui lumen luminum nuncupatur ... vocatur etiam Flos florum , p. 128
  • Arnaldus de Villanova: Practica ex libro dicto Breviarius librorum alchemiae , p. 137
  • Arnaldus de Villanova: De decoctione lapidis philosophorum, et de regimine ignis , p. 137
  • Efferarius Monachus : De lapide philosophorum secundum verum modum formando
  • Efferarius Monachus: Thesaurus philosophiae
  • Raymundus Lullus : Praxis universalis magni operis , p. 165
  • Odomar: Practica magistri Odomari ad discipulum , p. 166
  • Historia antiqua de argento in aurum verso (attributed to Odomar), p. 170
  • Tractatus de marchasita, ex qua tandem cum aliis dicendis fit elixir ad album verissimum , p. 173
  • De arsenico , p. 177
  • Praeparatio salis armoniaci secundum Rasim , p. 179
  • De sale alkali , p. 180
  • Quaestio, an lapis philosophicus (valeat contra pestem) , p. 181
  • Vetus epistola doctissimi de metallorum materia, et artis imitatione , p. 187
  • Caravantes Hispanus , Practica Caravantis Hispani , p. 188
  • Johannes de Rupescissa : Liber magisterii de confectione veri lapidis philosophorum , p. 189
  • Giovanni Aurelio Augurello : Chrysopoeia ad Leonem decimum pontificem maximum (carmine conscripta) , p. 197
  • Giovanni Aurelio Augurello: Geronticon
  • Thomas Aquinas : Secreta alchemiae magnalia: de corporibus supercaelestibus, quod in rebus inferioribus inveniantur, quoque modo extraantur , p. 267
  • Thomas Aquinas: De lapide minerali, animali & plantali
  • Thomas Aquinas: Thesaurus alchemiae secretissimus ad Fratrem Reinaldum , p. 278
  • Joannes de Rupescissa : Liber lucis , p. 284
  • Raymundus Lullus ( Pseudo-Lull ): Clavicula, quae et apertorium dicitur , p. 295
  • Joannes Isaac Hollandus : Operum mineralium, sive de lapide philosophico , p. 304
  • Ewaldus Vogelius (possibly Theobaldus van Hoghelande): Liber de lapidis physici conditionibus; quo abditissimorum auctorum Gebri et Raymundi Lullii methodica continetur explicatio , p. 515
  • Praefatio
  • Libri de inventione veritatis seu perfectionis (also known as: De oleaginitate minerali)
  • De materiae tenuitate et subtilitate spirituali
  • De affinitate medic. et metal
  • De radicali humiditate ignea
  • De puritatis claritate
  • De terra figente
  • De tinctura alba vel rubea
  • Tractatus septem de lapide philosophico (originally edited by Joost van Balbian , Justus a Balbian), p. 649
  • Praefatio
  • Rosarius abbreviatus
  • Jodocus Greverus (Grewer): Secretum nobilissimum et verissimum (by Joost van Balbian), p. 699
  • Alanus: Dicta de lapide philosophico e Germanico Latinae redita (by Joost van Balbian), p. 722
  • Praefatio
  • Dicta Alani philosophi de lapide philosophico
  • Conclusio summaria ad intelligentiam Testamenti seu Codicilli Raymundi Lullii, et aliorum librorum ejus; nec non argenti vivi, in quo pendet intentio tota intentiva, qua aliter Repertorium Raymundi appellatur (der Tractatus de lapide philosophorum), p. 730 ( Pseudo-Lull , Codicillus)
  • Joannes Pontanus : Epistola in qua de lapide, quem philosophorum vocant, agitur , p. 734
  • Carmina alchemica
  • Nicolas Barnaud : Commentariolum in quoddam epitaphium Bononiae studiorum, ante multa secula maemoreo lapidi insculptum , p. 744 (Commentary on Aelia Laelia Crispis )
  • Nicolas Barnaud: Processus chemici , p. 755
  • Addam et processum sub forma missae, a Nicolao Melchiore Cibinensi Transilvano, ad Ladislaum Ungariae et Bohemiae regem olim missum
  • Carmen elegans
  • Triga chemica (collection of Nicolas Barnaud)
  • Lambspringk : De lapide philosophico libellus e Germanico versu Latine reditus , p. 765
  • Philosophus Gallus Delphinas Anonymus, Liber secreti maximi totius mundanae gloriae , p. 774
  • Extractum ex Cimbalo aureo, antiquissimo libro manuscripto, ad rem nostram faciens , p. 781
  • Arcanum philosophorum , p. 783
  • Quadriga aurifera (edited by Barnaud), p. 790
  • Ad lectorem
  • Prima rota: Tractatus de philosophia metallorum , p. 791
  • Secunda rota: George Ripley , Liber duodecim portarum , p. 797
  • Epistola dedicatoria
  • Liber duodecim portarum
  • Tertia rota: George Ripley , Liber de mercurio et lapide philosophorum , p. 821
  • Quarta et ultima rota: Scriptum probi, et non male docti viri, cujus nomen excidit, elixir solis Theophrasti Paracelsi tractans , p. 828 (anonymous)
  • Tabula Coelum philosophicum , p. 832 inserted
  • Nicolas Barnaud: Processus
  • Auriga chemicus (edited by Barnaud) p. 834
  • Praefatio
  • Auriga chemicus, sive Theosophiae palmarium
  • De occulta philosophia epistola , p. 852
  • Ad lectorem
  • De occulta philosophia epistola cuiusdam patris ad filium
  • Paucula dicta sapientum , p. 857
  • Index rerum et verborum memorabilium, quae in hoc tertio volumine continentur (index)

Volume 4

Title page Volume 4, Issue 1659
  • Lazarus Zetzner: Praefatio ad lectorem (introduction)
  • Elenchus auctorum et tractatuum huius quarti voluminis (content)
  • Raymundus Lullus (Pseudo-Lull): Testamentum. Theorica , p. 1
  • Raymundus Lullus: Testamentum. Practica super lapide philosophico
  • Raymundus Lullus: Compendium animae transmutationis artis metallorum Ruperto Anglorum Regi transmissum , p. 135
  • De significatione literarum
  • Typographus lectori
  • Artefius : Liber qui Clavis majoris sapientiae dicitur , p. 198
  • Ad lectorem
  • De generatione animalis
  • Heliophilus a Percis Philochemicus (by Raphael Eglin ): Nova disquisitio de Helia Artista , p. 214
  • Philochemicus Heliophilus a Percis Philochemicus
  • Heliophilus a Percis Philochemicus, Nova disquisitio de Helia Artista theophrasteo, super metallorum transformatione, etc.
  • Hieronymus de Zanetinis: Conclusio (comparatio alchimiæ⁠), qua disputationi et argumentis Angeli respondetur , p. 247
  • Thomas Arsoncinus: De jure alchymiae responsum , p. 248
  • Anonymous (by Raphael Eglin ): De materia et praxi lapidis philosophorum; From the Materi and Prattick des Philosopher's Stone , p. 252
  • Vorred to the art-loving reader
  • Programma ad lectorem philochymicum
  • Guilder poem
  • Carmen apollineum
  • Plutarchus : De capienda utilitate ex inimicis
  • Nicolaus Niger Happelius ( Raphael Eglin ): Cheiragogia Heliana de auro philosophico, nec dum cognito , p. 265
  • Programma authoris
  • Praefatio (dated July 4, 1612)
  • Protestatio
  • Carmen appolineum Helianum
  • Venceslaus Lavinus Moravus (Venceslaus Lavinus): Tractatus de coelo terrestri , p. 288
  • Nicolaus Niger Hapelius ( Raphael Eglin ): Disquisitio Heliana , p. 300
  • Praefatio
  • Disquisitio Heliana de metallorum transformatione, etc.
  • Fabianus de Monte S. Severini: Ex tract. de empt. et vend.
  • Nicolaus Niger Happelius ( Raphael Eglin ): Aphorismi Basiliani sive canones hermetici de spiritu, anima et corpore medio majoris et minoris mundi , p. 327
  • Andreas Brentzius: Variae philosophorum sententiae perveniendi ad lapidem benedictum , p. 333
  • Epistola dedicatoria (ad Wolfgango episcopo ratisbonensi) , (dated January 20, 1606)
  • Sententiae seu processus Alberti Magni philosophi
  • Processus Raimundi Lulli: quem in suis libris hinc inde descripsit: praesertim Testamento novissimo, et in luce Mercuriorum
  • Processus Lulli secundum mentem Jani Lacinii Calabri, quem tamen ego non probo
  • Processus Gebri Arabis , collectus ex variis locis summae perfectionis, in quibus sparsim Geber eum tradidit
  • Tinctura Gebri ad rubeum
  • Alius et quidam praestantissimus rubeae tincturae modus, Gebro sparsim parce et paucis verbis positus
  • Tinctura ad album ex arsenico a Gebro descripta
  • Processus B. Thomae de Aquino , quem admodum ejus facit mentionem Paracelsus
  • Paracelsi tinctura ex solo sulfur
  • Processus Paracelsi nobilissimus, quem paucissimus verbis in Tinctura physicorum exposuit
  • Modus perveniendi ad tincturas per Mercurios corporum perfectorum
  • Usus secundus (primus) Mercuriorum e corporibus extractorum
  • Usus secundus Mercuriorum e corporibus extractorum
  • Usus tertius Mercuriorum ex corporibus perfectis extractorum
  • Usus quartus Mercuriorum e metallicis perfectis corporibus confectorum
  • Processus quorundam ex antiquis. Ex Mercurio vulgari, et Sole vel Luna
  • Processus coagulandi amalgamata per spiritum sive animam Saturni
  • Series tractatum huius philosophiae chymicae
  • IL: Ad authorem huius apologiae
  • IBA: Ad eundem
  • Guilielmus Dubroc: Ad eundem
  • Stephanus Gasconius: Ad eundem
  • Gaston Dulco (Gaston LeDoux de Claves): De triplici praeparatione auri et argenti , p. 372
  • Bernardus Gilles Penotus: Praefatio (ad lectorem)
  • Gaston Dulco (Gaston LeDoux de Claves): Epistola dedicatoria (ad Jacobo Laffinio, 1594)
  • De triplici preparations auri et argenti
  • Gaston Dulco: De recta et vera ratione progignendi lapidis philosophici, seu salis argentifici et aurifici. Dilucida et compendiosa explicatio , p. 388
  • Anonymous: Canones seu regulae decem, de lapide philosophico , p. 414
  • Typographus lectori
  • Epilogus totius rei hic est
  • Praefatio ad lectorem
  • Johan Henricus Alstedius : Epigramma
  • Tractatus I: De impossibilitate naturae
  • Tractatus II: De operatione naturae
  • Tractatus III: De prima metallorum materia
  • Tractatus IV: Quomodo metalla in terrae visceribus generantur?
  • Tractatus V: De generatione lapidum
  • Tractatus VI: De secunda materia
  • Tractatus VII: De virtute secundae materiae
  • Tractatus VIII: De arte
  • Tractatus IX: De commixtione metallorum
  • Tractatus X: De generatione supernaturali
  • Tractatus XI: De praxi et confectione lapidis
  • Tractatus XII: De lapide, et ejus virtute
  • Epilogus seu conclusio horum duodecim tractatuum
  • Divi Leschi Genus Amo : Aenigma philosophorum , p. 442
  • Divi Leschi Genus Amo: Dialogus Mercurii, alchymistae, et naturae (de lapide philosophorum) , p. 449
  • Divi Leschi Genus Amo: Aenigma philosophorum sive symbolum Saturni, per parabolas Azoth dilucide ostendens , p. 457
  • Basilius Valentinus: Aureliae occultae philosophorum partes duae , translated by Georgio Beato , p. 462
  • Tabula Smaragdina , p. 497
  • Arnoldus de Villanova : Speculum alchymiae , p. 515
  • Arnoldus de Villanova: Nova carmen , p. 542
  • Arnoldus de Villanova: Quaestiones tam essentiales quam accidentales ad Bonifacium octavum , p. 544
  • Philosopho Anonymo, Tractatus de secretissimo antiquorum philosophorum arcano , p. 554
  • XXII propositiones sive maximae in quibus veritas totius artis chemicae brevissime comprehenditur , p. 577
  • Joannes de Lasnioro ( Johann von Laatz ): Tractatus secundus aureus de lapide philosophorum , p. 579
  • Joannes Trithemius : Tractatus III chemicus nobilis , p. 585
  • Hermes Trismegistus : Tractatus aureus de lapidis physici secreto , p. 587
  • Dominicus Gnosicus Belga: Epistola dedicatoria (ad Ladislao Welen, baroni a Zierotin )
  • Subiectissimus Anonymus, Praefatio (ad Jacobo Alsteinio , dated 23 October 1608)
  • Hermes Trismegistus : Tractatus aureus de lapidis physici secreto, in capitula septem divisus: nunc vero a quodam Anonymo (possibly from Israel Harvet (Harvetus),) scholiis illustratus
  • Capitulum primum
  • Capitulum secundum
  • Capitulum tertium
  • Capitulum quartum
  • Capitulum quintum
  • Capitulum sextum
  • Capitulum septimum
  • Conclusio totius tractatus
  • David Lagneus (L'Agneau): Harmonia seu consensus philosophorum chemicorum , p. 718
  • Epistola dedicatoria (ad Heroaldo, Valgrinosae domino, 1611)
  • Praefatio (1611)
  • Urbanus, Johanni Herovardo
  • Buetus, Ad D. Lagneum
  • Catalogus auctorum in hac harmonia citatorum
  • Harmonia seu consensus philosophorum chemicorum, magno cum studio et labore in ordinem digestus, et a nemine alio hac methodo distributus
  • (Ad lectorem)
  • Aenigmaticum quoddam epitaphium ( Aelia Laelia Crispis ): Bononiae studiorum, ante multa secula, marmoreo lapidi insculptum (vide III, 744), p. 805
  • Arcanum philosophorum, per virum doctissimum olim versu hexametro conscriptum , p. 806
  • M. Quadratus: In harmoniam chemicam D. Lagnei, ex intimis intimi
  • Albertus Magnus : De concordantia philosophorum in lapide , p. 809
  • Albertus Magnus: Compositum de compositis , p. 825
  • Albertus Magnus : Liber octo capitulorum: De lapide philosophorum (also attributed to Avicenna), p. 841
  • Avicenna (uncertain attribution): Ad Hasen regem epistola de re recta , p. 863
  • Avicenna: Declaratio lapidis physici filio suo Aboali , p. 875
  • Avicenna : De congelatione et conglutinatione lapidum , p. 883
  • Guilhelmus Tecenensis: Liber lilium tanquam de spinis evulsum , p. 887
  • Joannes Dumbeler (John Dombelay :) Practica vera alkimica per magistrum Ortholanum Parisiis probata et experta sub anno domini 1358 , p. 912
  • Anonymous: Lumen juvenis experti novum (Arnaldus de Villanova, Novum lumen), p. 934
  • Magister Valentinus: Opus praeclarum ad utrumque magistri Valentini expertissimi. Quod pro testamento dedit filio suo adoptivo, qui etiam istum tractatulum propria manu scripsit Joanni Apot (Apotecario) , p. 941
  • Anonymous: Super (hoc ipsum) tractatulum: "Studio namque florenti" , p. 955
  • Opus ad album , p. 957
  • Thomas Aquinas : Liber lilii benedicti 26. Mer: fugi dum bibit Lunam sedecies duplum , p. 960
  • Tractatulus super verba "Mer fugi dum bibit" , p. 974
  • Anonymous: Opus breve ad rubeum cum sole per aquas fortes , p. 984
  • Petrus de Silento: Opus , p. 985
  • Joachimus Tanckius : Epistola dedicatoria (ad Bernhardo G. Penoto, Lipsiae) (dated April 1, 1603), p. 998
  • Joachimus Tanckius: Ad lectorem
  • Anonymous: Tractatus philosophicus ad rubrum et album , p. 1001
  • Joachimus Tanckius: Epistola dedicatoria (ad Nicolao Bernaudo, Lipsiae 1603)
  • Paulus Eck de Sultzbach ( Eck von Sulzbach ): Clavis philosophorum. Ludus puerorum and labor mulierum. Annno 1489 , p. 1007
  • Index rerum memorabilium, quae in hoc quarto volumine continentur, copiosissimus (index)

Volume 5

Volume 5, 1622

The fifth volume appeared after Zetzner's death in Strasbourg in 1622.

  • Heredes L. Zetzneri: Lectori candido (Introduction of Zetzner's heirs)
  • Elenchus auctorum et tractatuum quinti voluminis (content)
  • Turba philosophorum , ex antiquo manuscripto codice excerpta, qualis nulla hactenus visa est editio , p. 1
  • In turbam philosophorum sermo unus anonymi (possibly from Alanus de Rupe )
  • Allegoria sapientum supra librum Turbæ: XXIX distinctiones , p. 57
  • Micreris: Tractatus Micreris suo discipulo Mirnefindo , p. 90
  • Pseudo- Plato : Platonis libri quartorum, cum commento Hebuhabes Hamed, explicati from Hestole , p 101
  • Regis Calid filii Iazichi ( Chalid ibn Yazid ): Liber secretorum alchimiae, ex Hebraica lingua in Arabicam, et ex Arabica in Latinam translatus, interprete incerto ,
  • Praefatio
  • Liber secretorum regis Calid
  • Calid (Chalid ibn Yazid): Liber trium verborum , p. 186
  • Philosophiae chimicae duo vetustissima scripta
  • Senior Zadith filius Hamuelis ( Ibn Umail ): Tabula chimica, marginalibus adaucta (Senior de chemia) , p. 191
  • Willem Mennens: Aurei velleris sive sacrae philosophiae vatum selectae ac unicae mysteriorumque Dei, naturae, et artis admirabilium, libri tres , p. 240
  • Epistola dedicatoria
  • Ad lectorem
  • Aurei velleris ...
  • Argumenta capitum ...
  • Consilium conjugii, seu De massa solis et lunae libri III (Anonymi libri III. De chemia)
  • Praefatio
  • Ad alchemiam introductio
  • Margarita preciosa
  • Michael Scotus : Quaestio curiosa de natura solis et lunae , p. 713
  • Lucas Rodargirus: Pisces Zodiaci inferioris vel De solutione philosophica. Cum aenigmatica totius lapidis epitome , p. 723
  • Epistole
  • Pisces Zodiaci inferioris vel De solutione philosophica
  • Lucas Rodargirus: Chymia compendiaria ad Johannem Riturum , p. 763
  • Alphonsus Rex Castellae ( Alfons X. (Kastilien) :) Liber philosophiae occultioris, (praecipue metallorum) profundissimus, cui titulum fecit: Clavis sapientiae , p. 766
  • Proemiolum
  • Clavis sapientiae
  • ( Pseudo-Aristotle ) Aristotle Alchymista, Tractatus ad Alexandrum Magnum, De lapide philosophico, breviloquium , p. 787
  • Monachus benedictinus anonymus, Epistola ad Hermannum Archiepiscopum Coloniensem, de lapide philosophico. Opuscula Platonis et Arnoldi Villanovani recensens (alleged letter from an anonymous Benedictine monk to Hermann, the Archbishop of Cologne), p. 799
  • Thomas Aquinas : Tractatus sextus, de esse et essentia mineralium tractans , p. 806
  • Cornelius Alvetanus Arnsrodius: De conficiendo divino elixire, sive lapide philosophico , p. 815
  • Animadversiones chemicae quatuor quibus ars περι χημειασ universa, tam practice quam theorice enudatur , p. 821
  • Roger Bacon : Epistolae (ad Gulielmum Parisiensem conscripta) de secretis operibus artis et naturae, et de nullitate magiae , p. 834
  • Christophorus Horn: De auro medico philosophorum, id est de illo occulto, salutari, solari omnium mineralium, vegetalium, et animalium corporum, spiritu. Dialogus scholasticus , p. 869
  • Index rerum memorabilium quae hoc in opere continentur (Index)

Volume 6

Title page volume 6

The last volume was printed in Strasbourg as part of the 1659 to 1661 edition. The printer was Eberhard Zetzner, the editor Johannes Jacobus Heilmann. Some of the texts have been translated into Latin from French and German.

  • Johannes Jacobus Heilmann: Dedicatio (ad Friderico, comiti palatino ad Rhenum) (dedication)
  • Johannes Jacobus Heilmann :, Praefatio Dedicatio (secunda ad JFHS Sendivogii filio)
  • Johannes Jacobus Heilmann: Praefatio ad lectorem (introduction)
  • Elenchus authorum et XII. tractatuum voluminis sexti (content)
  • Blasius Vigenerius : Tractatus de igne et sale , p. 1
  • Johannes Collesson (Jean Collesson): Idea perfecta philosophiae hermeticae , p. 140
  • Dedicatio (ad Gastoni Burbonio , Ludovici XIII regis fratri unico)
  • Constans et unanimis vere philosophantium de physici lapidis materia atque operationibus sententia
  • Idea perfecta philosophiae hermeticae, seu abbreviatio theoriae et praxeos lapidis philosophici observationibus, ad melius intelligendum principia et fundamenta naturae et philosophiae, aucta
  • Observationes necessariae ad bene intelligendum principia et fundamenta naturae et philosophiae hermeticae (De principiis philosophiae hermeticae)
  • Anonymous: Philosophus, Fidelissima et jucunda instructio patris ad filium ex manuscripto Gallico desumpta , p. 163
  • Praefatio
  • Hermes in superiori sphaera est in medio fontisvena, quae est philosophorum regula prima. Summa decem capitum sequentium
  • Instructio de arbore solari
  • Christophorus Parisiensis ( Christophorus von Paris ): Elucidarius artis transmutatoriae metallorum summa major , p. 195
  • Praefatio authoris
  • Elenchus rerum quae in hoc opusculo continentur
  • Elucidarii liber primus (de arte transmutatoria) in VII. Capita divisus
  • Appendix theorica pro meliore praecedentium declaratione
  • Elucidarii liber secundus seu practica scientiae arboris philosophalis
  • Elucidarii liber III. seu tertia pars elucidarii. De ordine medicinarum cum reprobatione sophisticationum Geberi
  • Recapitulatio exacta trium elucidarii partium seu librorum
  • Clavis (elucidarii) seu explicatio alphabeti, quo operationes artificis diversae abbreviationis causa denotantur
  • Appendix practica (ad elucidarium) ante hac nunquam visa
  • Tractatulus accuratissimus de compositione sulphuris et menstrui vegatibilis seu auro potabili secundum
  • Johannes Grasseus alias Chortalasseus: Arca arcani artificiosissimi de summis naturae mysteriis. Constructa ex rustico majore et minore, et physica naturalis rotunda visionem cabalisticum chemicam descripta, quibus accessit appendix anonymi cuiusdam philosophi de via ad aurum potabile perveniendi , p. 294
  • De lapide philosophorum in genere
  • De consensu philosophorum
  • Pars secunda: Lilium inter spinas (1598), p. 323
  • De praxis authoris
  • Anonymous: Physica naturalis rotunda visionis chemicae cabalisticae (Cabala chemica) , p. 344
  • Admonitio. Instructio et probatio contra omnes eos, qui aurum potabile extra processum et tincturam lapidis philosophici universalis brevi temporis spatio praeparare sibi et aliis falso persuadent et sibi proponunt , p. 382
  • Responsiones duae FRC ad quosdam suos clientes , p. 393
  • Prima responsio: Epistola FRC de lapide philosophorum acquisitione
  • Altera responsio
  • Orthelius: Commentator in Novum lumen chymicum Michaelis Sendivogii Poloni , XII. figuris in Germania repertis illustratum (1624), p. 397
  • Praefatio Orthelii
  • Commentator in Novum lumen chymicum Sendivogii
  • Orthelius Epilogus et recapitulatio in Novum lumen chymicum Sendivogii , p. 430
  • Andreas de Blauwen: Epistola Andreae de Blavven scripta ad Petrum Andream Matthiolum in qua agitur de multiplici auri potabilis parandi ratione , p. 458
  • Discursus Orthelii de praecedente Epistola Andreae de Blawen , p. 470
  • Epistola anonymi de principiis artis Hermeticae , p. 474
  • Expositio et practica lapidis adrop, collecta ex Plinii philosophi libro qui intitulatur: Aromaticum philosophorum thesaurus et secretum secretorum , p. 477
  • Excerpta ex interlocutione Mariae Prophetissae sororis Moysis et Aaronis, habita cum aliquo philosopho dicto Aros de excellentissimo opere trium horarum , p. 479
  • Orthelius: Explicatio verborum Mariae Prophetissae , p. 480
  • Joannes Pontanus : Epistola in qua de lapide quem philosophorum vocant agitur , p. 487
  • Orthelius: Commentatio in epistolam Joh.Pontani de lapide philosophorum , p. 489
  • Haimon: Epistola Haimonis de quatuor lapidibus philosophicis materiam suam ex minori mundo desumentibus , p. 497
  • Cornelius Alvetanus: Epistola de conficiendo divino elixire, sive lapide philosophico (July 14, 1565), p. 501
  • Astronomia inferior seu planetarum terrestrium motus et variatio , p. 507
  • Summa rhytmorum Germanicorum de opere universali ex coelo soloque prodeunte , p. 511
  • Summa libri qui vocatur Gloria mundi, seu tabula Paradisi , p. 513
  • Michael Pezelius: Opus singulare procedens ex sale quodam centrali aethereo, resoluto in igne minerali terreno, seu oleo vitrioli, quod cum tinctura solis extracta fermentatur, & externo igne Solympico aut igne radiorum solis invisibili coquitur & maturatur. Ex Theophrasto redivivo Michaelis Pezelii circa finem , p. 518
  • Sententia aut compositio litis spiritus et judicis Mercurii. Ex vetusto scripto Bellum seu Duellum equestre vocato, ad accusationem et responsionem Solis et Martis, per picturas repraesenta p. 519
  • Summa rhytmorum parvorum Germanicorum, qui sunt ejusdem tenoris et sensus cum praecedentibus picturis, ad verbum expressa , p. 521
  • Praefatio ad pium lectorem filii Sendivogii IFHS Lucernae salis et Sudi philosophici authoris, et mysterii hermetici possessoris
  • Invisibilia Dei a creatura mundi per ea quae facta sunt intellectu conspiciuntur
  • Anonymus Discipulus Guidonis Magni de Monte Philosophi Graeci, Tractatulus, seu descriptio philosophici Adrop. Quaenam sit ejus species, et quomodo debeat elaborari et praeparari , p. 543
  • De ovo philosophorum , p. 565
  • Johannes Isaac Hollandus , Tractatus de urina quomodo per spiritum ejus omnes tinctura sint extractenda , p. 566
  • Johannes Chartier (Jean Chartier), Scientia plumbi sacri sapientum seu cognitio rararum potestatum et virtutum antimonii , p. 569
  • Beys, Praefatio seu encomium in honorem authoris et plumbi sacri philosophorum
  • Consignatio articulorum seu argumentorum in hoc tractatu contentorum
  • Scientia plumbi sacri sapientum
  • Joachim Polemann, Novum lumen medicum. De mysterio sulphuris philosophorum , p. 600
  • Solinus Saltzthal Regiemontanus: De potentissima philosophorum medicina universali, lapis philosophorum trismegistus dicta (1654), p. 675
  • Praefatio ad lectorem
  • Brevis descriptio admirandae virtutis et operationis summae medicinae lapis philosophorum dictae
  • Solinus Saltzthal Discursus de philosophico fonte salino , p. 704
  • Hermes Trismegistos , Tabula smaragdina seu verba secretorum Hermetis , p. 715
  • Henri de Rochas, Tractatus de observationibus novis et vera cognitione aquarum mineralium et de illarum qualitatibus et virtutibus antehac incognitis. Item de spiritu universali (1634), p. 716
  • Caput I. De aquis sulphureis
  • Caput II. De aquis vitriolatis
  • Caput III. De aquis aluminosis
  • Caput IV. De aquis nitrosis
  • Caput V. De aquis ferruginosis
  • Caput VI. De spiritu universali
  • Index locupletissimus in VI. volume Theatri chymici

literature

  • John Ferguson Bibliotheca Chemica , Glasgow 1906, Volume 2, 436ff. (with table of contents)
  • Carlos Gilly : On the genesis of L. Zetzner's Theatrum Chemicum in Strasbourg . In: C. Gilly, C. van Heertum: Magia, alchimia, scienza dal '400 al' 700. L'influsso di Ermete Trismegisto, Florence, Centro Di, 2003.

Web links

Commons : Theatrum Chemicum  - collection of images, videos and audio files

Individual evidence

  1. ^ After Ferguson, Bibliotheca Chemica, 1906, Volume 2, pp. 439f.
  2. Newton's Alchemical Library, Isaac Newton Project .
  3. Page references from Ferguson, Bibl. Chemica, Volume 2, p. 436f, who uses the 1659 edition.
  4. John Chrysippus Fanianus, lawyer in Basel, 16th century, author of Liber de Metamorphosi Metallica, Basel 1560, De arte metallicae metamorphoseos, Basel 1576. He published in De Jure Artis Alchemiae on legal aspects of alchemy.
  5. Also Claveus, claves, Duco, Dulco, born in 1530, his Apologia Crysopoeiae et Argyropoeiae adversus Thomam Erastum appeared in 1598, CERL
  6. Thomas Erastus, 1524–1583, humanist and doctor. Studied in Basel and Bologna, was personal physician of Count von Henneberg from 1555 to 1558, from 1558 professor of medicine in Heidelberg and church council and from 1580 professor in Basel, CERL .
  7. John Ferguson, Bibliotheca Chemica, Volume 1, p. 6, possibly considered it to be a pseudonym of Penot, since it was first published by Penot in 1595 in Frankfurt with writings by Ripley and Hollandus. William Dunn Macray, Article Giles Dewes, Dictionary of National Biography , Wikisource , identifies him with the French teacher, librarian and courtier at the English court Gilles Dewes (died 1535), who also left a French grammar.
  8. ^ Laurentius Ventura, an Italian doctor in Venice. In 1571 in Basel he re- edited a compilation entitled De ratione conficiendi lapidis philosophici , which had already appeared in 1560 under the name Garlandius and contained, among other things, the commentary on the Tabula Smaragdina by Hortulanus (see there). John Ferguson, Bibliotheca Chemica, Volume 1, 1906, p. 420.
  9. Efferarius, also Ferrarius (Monachus simply means monk in Latin), according to Ferguson, Bibl. Chemica, Volume 1, p. 268, probably from the 13th century and a monk or abbot from Ferrara, others (Hermann Kopp) assign him to the beginning of the 14th century a. The early dating is based on the fact that he does not quote Ramon Llull and Arnaldus von Villanova.
  10. Odomar, also Ademar, Adomar, Odomarus. Alchemist in the 14th century. According to Schmieder (Geschichte der Alchemie 1832, 186) he worked from 1330 to 1350 and was a monk in a monastery in Paris. His Practica Artis, which is printed here, is the only work of his; it is also already in the Vera Alchymiae collection by Guglielmo Gratorolo in 1561. He advocates molten table salt as a means of preparing the Philosopher's Stone.
  11. Caravantes, Spanish alchemist, about whom nothing is known. Ferguson, Bibl. Chemica, Volume 1, 1906, p. 141. Already printed by Gratorolo like other treatises in this volume in the Verae Alchemiae (1561).
  12. In Ferguson, Bibl. Chem., Not listed.
  13. ^ In Ferguson, Bibl. Chem., Not listed
  14. Barnaud is meant by the author.
  15. Jerome de Zanetinis or Zanettinus after Zedler encyclopedia physician and alchemist in Bologna in the 16th century. There is also a lawyer of this name who graduated from Bologna in 1547 in both rights and was professor in Pisa from 1473 to 1478. He died in 1493.
  16. German lawyer, born 1608. Gerhard Köbler, Who is who in German law .
  17. Wenzeslaw Lavin, Lavinus or Lavinius, Moravian nobleman, studied a. a. in Paris, after Karl Christoph Schmieder, History of Alchemy, Halle 1832, p. 270, he offered a powder for metal refinement, published his treatise Caelum Terrestre (Heaven on Earth) in Marburg in 1612.
  18. Missing from Ferguson, Bibl. Chemica
  19. ^ First published as Farrago Philosophorum 1611 in Amberg . John Ferguson, Bibliotheca Chemica, Volume 1, p. 125. Probably a doctor (there is a book by an Andreas Brentius, Amberg 1606, about precautionary measures against the plague). There are various authors who can be associated with the name, but which are out of the question, including the humanist Andreas Althamer and Andrea Brenta (around 1454 to 1484), professor in Padua, translator of Hippocrates, correspondent of Erasmus of Rotterdam.
  20. Janus Lacinius (Giovanni Lacini), from Calabria (after Schmieder a monk), published a collection of alchemical writings in Venice in 1546 and in Nuremberg in 1554 (with Gabriel Hayn), including the Preciosa magarita by Petrus Bonus .
  21. ^ After Ferguson, Bibl. Chemica, by Gaston Dulco
  22. ^ Georg Beatus (1580 - after 1632), corrector, translator, printer and publisher in Frankfurt, NDB
  23. Dominicus Gnosius Belga, that is Israel Harvet; see below.
  24. Harvet or Harvetus. French Paracelsist from Orleans who lived at the turn of the 16th and 17th centuries. He wrote pamphlets against the attacks by the Paris faculty against the Paracelsists. Ferguson, Bibliotheca Chemica, Volume 1, p. 366.
  25. David Lagneus, also L´Agneau, Laigneau, was a French doctor from Aix en Provence, who practiced in Paris from 1610, was inspector of the leprosy hospitals in 1626 and last dealt with alchemy. His Harmonie Mystique appeared in 1636 and he translated the Twelve Keys by Basilius Valentinus into French. Ferguson, Bibl. Chemica, Volume 2, p. 4.
  26. Not recorded by Ferguson.
  27. Guilllelmus Tecenensis. Author of La fleur du lys entre les espines 1594. According to Ferguson, Bibl. Chemica, Volume 2, p. 430, a French Dominican who was also nicknamed from Marseille (A Massilia) or Provence and at the end of the 16th and Worked at the beginning of the 17th century.
  28. John Dombelay, English alchemist, wrote a commentary on Hortulanus in his Practica in 1386 . Also under John Bumbeles, Dumbelius, Dumbelen, Dumbeler.
  29. With Ferguson Ortholanus (also Hortulanus) as author.
  30. Petrus de Silento, also de Zalento, Silentinus. According to Ferguson, Bibl. Chem., Volume 2, p. 185, according to the sources cited by him possibly from the 13th century, if the Albertus mentioned by him means Albertus Magnus . He draws in particular from the Tabula Smaragdina and Arabic sources such as Geber and Morienus.
  31. A form of name from Mercurius, Mahararis, Miheris, all variants of Hermes, Steinschneider, The European Translations from Arabic to the Middle of the 17th Century , Part 2, Session Reports Wiener Akad., 1906, p. 25.
  32. The Liber quartorum is a Latin translation of the 14th century of the Arabic Book of Quarters (Kitab rawabi Iflatum), which was slipped under Plato in Arabic, and a commentary on it. Bernard Joly, article Plato, in: Claus Priesner , Karin Figala : Alchemie. Lexicon of a Hermetic Science, Beck 1998, p. 279. There are other alchemical texts (partly from Geber's corpus) that were slipped under Plato.
  33. Missing from Ferguson, Bibl. Chemica.
  34. Willem Mennens (1525-1604), scholar in Antwerp. Editor of the poems by Adrianus Scorelius. His De Aureo Vellere was published in Antwerp in 1604. The work is an allegorical tale about Gideon and Jason, with alchemical elements. Ferguson, Bibl. Chemica, Vol. 2, p. 87
  35. There are editions in Lyon 1566, digitized , with writings by Rosarius and Alphidius, and a reprint by Joachim Tancke in Leipzig in 1609. Ole Borch considered it fictional (Ferguson, Bibl. Chemica, Volume 2, 283).
  36. It comes from Artephius ; Alfonso X only arranged for the translation from Arabic. Ferguson, Bibl. Chem., Volume 1, p. 51.
  37. The treatise is dedicated to Queen Elizabeth I and is dated London 1565. It also appeared in Cologne in 1595 with hermetic writings by Thomas Aquinas and Pseudo-Lull and in Lumen Chymicum Novum by Sendivogius in 1624. Ferguson Bibl. Chem., Volume 1, p. 30.
  38. Christoph or Christian Horn, probably a doctor. De auro Medico appeared in Frankfurt 1615. Hortulus medicus Hippocraticus , spagyricus , Helmontianus , Kassel 1610 (or 1601) and De infllamminatione hepatis , Aldorf 1630 (on liver inflammation), Ferguson, Bibl. Chem., Volume 1, p. 416.
  39. ^ Johann Jacob Heilmann According to CERL, a Protestant clergyman from Zweibrücken. In 1618 he was field chaplain in Bohemia in the army of Mansfeld . It is also documented in 1652 by a letter from Paris to Johann Ernst Gerhard the Elder and possibly the translator of Güldene's jewel for the heavenly wedding (1662).
  40. Little is known about him. The first edition in French appeared in Paris in 1630, the third edition in 1719. Ferguson, Bibl. Chem., Volume 1, p. 171.
  41. A Cabala Chemica by the Paracelsist Franz Kieser appeared in 1606. Peter Forshaw Cabala chymica or chemia cabalistica , Ambix, Volume 16, 2013, 362, seems to assume that the authors are not identical.
  42. Orthelius or Ortel was identified by Jost Weyer with Andreas Ortel from Rudolstadt , from the 1570s medic and laboratory assistant at the court of Count Wolfgang II von Hohenlohe in Weikersheim , 1624/25 and 1630/31 student in Jena, from 1630 to 1637 chemist at the court Saxon Elector Johann Georg I in Dresden. According to Telle, Alchemie und Poesie, Volume 1, De Gruyter 2013, p. 767 (footnote) there are other alternatives. There was a Saxon pastor of this name who was published in 1635 and 1640, and a Saxon Spagyricus electoralis named A. Ortel, from whom a poem from 1641 has been preserved.
  43. Commentary by Orthelius on the Novum Lumen Chymicum by Sendivogius with 12 tracts, published 1624. Ferguson, Bibliotheca Chemica, Volume 2, p. 366.
  44. Mary the prophetess, sister of Moses, refers to Mary the Jewess .
  45. See Cornelius Alvetanus Arnsrodius in Volume 5.
  46. ^ Latin translation of judgment or comparison of the god and judge Mercurii in the ancient war of knights in the edition of 1624.
  47. ^ French physician of the 17th century, his Science de Plomb sacré des Sages was published in Paris in 1651.
  48. An iatrochemist from the circle of Samuel Hartlib , who lived in London. Novum Lumen Medicum was first published in Frankfurt in 1647 and z. B. Amsterdam 1659, also in German and translated into English (London 1662). Ferguson, Bibl. Chemica, Volume 2, p. 210.
  49. Saltzthal or Saltztal, Solinus, his book on a universal medicine from the Philosopher's Stone was published separately in Strasbourg 1659th
  50. Sieur d´Aiglun. Provencal mining engineer in the service of the Duke of Savoy, later a doctor at the court of Louis XIII. in Paris, where he died. Familles anciennes de Provence . His descendant Albert de Rochas wrote his biography (Notice biographique sur Henry de Rochas, Grenoble 1907).